Σχολική βία; Σιγά το πρόβλημα!

Η σχολική βία (ή σχολικός εκφοβισμός, bullying, νταηλίκι) δε μπήκε τώρα στη ζωή μας. Υπήρχε από παλιά. Αυτό που έχει αλλάξει σήμερα είναι ότι είμαστε πιο ενήμεροι γι αυτό και πιο πρόθυμοι να κάνουμε κάτι για να το αντιμετωπίσουμε. Κι αυτό είναι καλό. Το κακό είναι ότι η σχολική βία έχει πια νέους τρόπους και νέα μέσα για να διαδοθεί, μέσω διαδικτύου.

Υπάρχουν πολλοί που θα πουν "Τι σχολική βία και βλακείες; Δεν είναι παρά παιδικά πειράγματα που όλοι τα περάσαμε."
Αυτό το άρθρο θα προσπαθήσει ν' απαντήσει στα ακόλουθα ερωτήματα:
Τι είναι η σχολική βία;
Αποτελεί στ' αλήθεια πρόβλημα;
Ποια η διαφορά μεταξύ σχολικής βίας και αθώου πειράγματος;
Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει στα παιδιά μας; (όλα τα παιδιά: θύτες, θύματα, και αμέτοχους συμμαθητές)


Τι είναι η σχολική βία;
Η σχολική βία είναι το φαινόμενο όπου ένα παιδί γίνεται στόχος λεκτικής ή και σωματικής βίας από άλλο παιδί (ή παιδιά) του σχολείου. Η επίθεση είναι εσκεμμένη και συνήθως παρατείνεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Ένα από τα χαρακτηριστικά του φαινομένου είναι ότι ανάμεσα στα παιδιά παρατηρείται ανισότητα, είτε πραγματική (ανάστημα, δύναμη) είτε ιδεατή (κοινωνική θέση, καταγωγή, οικονομική κατάσταση, εμφάνιση, κτλ).
Μπορεί να πάρει πολλές μορφές:

Εκτός από τα παραπάνω, η σχολική βία μπορεί επίσης να περιλαμβάνει:
- Καταστροφή ή κλοπή βιβλίων και προσωπικών αντικειμένων του παιδιού
- Εκβιασμό για παροχή χρημάτων (χαρτζηλίκι), υπηρεσιών (γράψε μου την εργασία), ή άλλων πραγμάτων (δώσε μου το κολατσιό σου).
Όσο πιο έξυπνος ο θύτης, τόσο πιο σύνθετα τα μέσα που χρησιμοποιεί, τα οποία μπορεί να συμπεριλαμβάνουν:
- Καταστροφή των εργασιών ή των γραπτών του παιδιού
- Συκοφάντηση στους καθηγητές ή/και σε άλλους συμμαθητές
- Διάδοση ψευδών ειδήσεων κτλ.
Ο σκοπός του θύτη είναι η όσο το δυνατόν πιο πλήρης κατατρόπωση του παιδιού-θύματος. Η απομόνωση, η δυστυχία και ο τρόμος του θύματος αποτελούν σημάδια νίκης που δίνουν ικανοποίηση στο δράστη.

Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε πως η σχολική βία δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο των αγοριών. Μολονότι οι περισσότερες περιπτώσεις που γίνονται γνωστές συμπεριλαμβάνουν αγόρια, αυτό γίνεται γιατί τα αγόρια είναι πιθανότερο να μεταχειριστούν σωματική βία, πράγμα που κινεί την προσοχή. Η σχολική βία στα κορίτσια είναι πιο δύσκολο να εντοπιστεί, γιατί συνήθως περιορίζεται σε δηλητηριώδη σχόλια, κοινωνικό αποκλεισμό κτλ.

Τέλος, η σχολική βία δεν περιορίζεται στο σχολείο. Μπορεί να εκδηλωθεί και εκτός σχολικού περιβάλλοντος, όπως π.χ. στο δρόμο για το σχολείο, στα μέρη που συγκεντρώνονται τα παιδιά (πάρκα, αθλητικά κέντρα, καφετέριες), στο φροντιστήριο, την κατασκήνωση και αλλού. Με τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων, η σχολική κακοποίηση μπορεί να εισβάλλει ακόμη και στο σπίτι του θύματος, καταδιώκοντάς το 24 ώρες το εικοσιτετράωρο.



Αποτελεί στ' αλήθεια πρόβλημα;
Πολλοί δε δίνουν σημασία, λέγοντας ότι απλώς πρόκειται για πειράγματα  χωρίς σημασία. Άλλοι πάλι ισχυρίζονται ότι είναι ένα φυσιολογικό τμήμα της διαδικασίας του μεγαλώματος.Τέλος, κάποιοι λένε πως δεν είναι και τόσο κακό, αφού μαθαίνει στα παιδιά πως ο κόσμος είναι δύσκολος και σκληρός και είναι καλό να "μάθουν" και να "σκληραγωγηθούν."

Α. Η σχολική βία δεν είναι "πείραγμα"
Υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ πειράγματος και λεκτικής βίας. Το πείραγμα είναι ένα αστείο μεταξύ φίλων που γίνεται με καλή πρόθεση. Για να είναι ένα πείραγμα πείραγμα, κι όχι λεκτική βία, πρέπει να είναι σύντομο, να είναι διασκεδαστικό και για τους δύο και να υπάρχει στη σχέση ισότητα και σεβασμός.


Σύντομο: ένα πείραγμα κρατά λίγα δευτερόλεπτα. Η σχολική βία δεν τελειώνει: συνεχίζεται ώσπου ο εκφοβιστής να αποσπάσει αυτό που θέλει, μια έκφραση πόνου, φόβου ή ακόμη και δάκρυα από το θύμα του και δε διακόπτεται παρά μόνο όταν ο εκφοβιστής βαρεθεί ή όταν χτυπήσει το κουδούνι.

Διασκεδαστικό: Ο σκοπός ενός πειράγματος μεταξύ φίλων είναι η αμοιβαία διασκέδαση, το γέλιο. Σκοπός του "νταή" αντίθετα δεν είναι να προκαλέσει γέλιο, αλλά πόνο, θλίψη, φόβο ή και τα τρία μαζί. Δεν πρόκειται για φιλική συμπεριφορά αλλά για επίθεση - λεκτική ή σωματική.

Ισότητα: Ο στόχος του πειράγματος είναι ισότιμος με αυτόν που πειράζει. Μπορεί άνετα πειράξει κι αυτός κι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των πειραγμάτων είναι η αμοιβαιότητα. Στη σχολική βία δεν υπάρχει ισότητα: το θύμα δε μπορεί ποτέ να πειράξει το θύτη. Τα πειράγματα δεν είναι αμοιβαία, είναι μονόδρομος. Αν τολμήσει το θύμα να ξεστομίσει κάτι, διακινδυνεύει ακόμη χειρότερη μεταχείριση. Η άσκηση βίας, έστω και μόνο λεκτικής, δίνει στο θύτη μια αίσθηση δύναμης και ισχύος, ενώ σκοπεύει να ενσταλλάξει στο θύμα μια αίσθηση αδυναμίας και κατωτερότητας. Γι αυτό οι θύτες πάντα επιλέγουν στόχους πιο αδύναμους από τους ίδιους: παιδιά μικρότερα ή αδύναμα, απομονωμένα, χωρίς φίλους, κτλ.

Σεβασμός: Οι φίλοι δεν πειράζουν ο ένας τον άλλο για πράγματα για τα οποία γνωρίζουν πως υπάρχει ευαισθησία. Ο φίλος θα πειράξει για πλάκα, κι αν διαπιστώσει ότι το πείραγμα έθιξε νεύρο θα ζητήσει συγνώμη και θα το αποφύγει στο μέλλον. Αντίθετα, ο "εκφοβιστής" θα ψάξει ακριβώς γι αυτό το νεύρο που προκαλεί πόνο και θα το θίξει ξανά και ξανά, απολαμβάνοντας τον πόνο που προκαλεί.


Β. Ο εκφοβισμός δεν αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της διαδικασίας του μεγαλώματος. 
Δεν ξέρω πολλούς που θα θεωρούσαν φυσιολογικό ένα παιδί να βρίζει και δέρνει τους συμμαθητές του. Ούτε νομίζω πως είναι φυσιολογικό για ένα παιδί να ζει καθημερινά σε ένα καθεστώς βίας και τρομοκρατίας.

Ασφαλώς το φαινόμενο είναι γνωστό και από παλιά, υπήρχε, υπάρχει και θα συνεχίσει να υπάρχει. Αυτό δεν είναι λόγος να το αγνοήσουμε και να μην κάνουμε κάτι γι αυτό. Και οι αρρώστιες υπήρχαν από καταβολής κόσμου και υπάρχουν ακόμη, αλλά κάνουμε ό,τι μπορούμε για να τις αποφύγουμε και, αν κολλήσουμε, κάνουμε κάτι για να περάσουν γρήγορα. Μερικές μάλιστα, όπως την ευλογιά, τις έχουμε εξαφανίσει τελείως.

Το ίδιο θα πρέπει να κάνουμε και με τη σχολική βία:
Κομμάτι της ζωής; Ναι. 
Αποδεκτό; Όχι. 
Αντιμετωπίσιμο; Ναι.



Γ. Η σχολική βία δεν βοηθά τα παιδιά να 'μάθουν' ούτε να 'σκληραγωγηθούν'.
Δε συμφωνείτε; Τότε να δέρνετε τα παιδιά σας κάθε μέρα. Επίσης, να τα βρίζετε και να τους υπενθυμίζετε κάθε μέρα πως είναι βλάκες και ανίκανοι. Α, και μην παραλείψετε να τους κάνετε να νιώσουν άσχημα για κάθε τους σωματικό χαρακτηριστικό: ύψος, βάρος, χαρακτηριστικά προσώπου, γυαλιά, ακμή.

Αν στ' αλήθεια πιστεύετε πως έτσι θα γίνουν πιο δυνατά και αυτάρκη, τότε δεν έχετε κανένα λόγο να διαβάζετε αυτό το άρθρο.
Αν όμως πιστεύετε πως οι βρισιές και το ξύλο δε θα βοηθήσουν τα παιδιά σας να βελτιωθούν, πώς είναι δυνατό να πιστεύετε πως θα κάνουν οτιδήποτε καλό αν προέρχονται από τρίτους;



Συνέπειες της σχολικής βίας
Όλες οι έρευνες δείχνουν πως η σχολική βία έχει αρνητικές συνέπειες για όλους: όχι μόνο για το θύμα αλλά και για το θύτη και τα άλλα παιδιά που γίνονται μάρτυρες του εκφοβισμού. Τα παιδιά που κακοποιούνται λεκτικά ή σωματικά (είτε από γονείς, είτε από νταήδες) μεγαλώνουν φοβισμένα, ανασφαλή, αγχώδη, χωρίς αυτοπεποίθηση.
Η "σκληραγώγηση" και η "μάθηση" δεν είναι αποτέλεσμα κακοποίησης, αλλά ωριμότητας και πείρας. Το παιδί παύει να πληγώνεται εύκολα όταν πια είναι αρκετά μεγάλο ώστε να ξεχωρίζει τι είναι σημαντικό και τι όχι. Καθώς κάθε παιδί ωριμάζει με το δικό του ρυθμό, η στιγμή αυτή έρχεται σε διαφορετική ηλικία για τον καθένα. Όσο όμως τα παιδιά είναι τρυφερά και ευαίσθητα, η έκθεση στη βία μπορεί να προκαλέσει μόνο ένα πράγμα: τραύματα.

Συνέπειες για το θύμα
Όπως ήδη ανέφερα, τα θύματα δε "μαθαίνουν", ούτε "σκληραγωγούνται". Αντίθετα, αυτό που προκύπτει από τις μελέτες είναι πως:
- Τα θύματα γίνονται ακόμη πιο ευαίσθητα, εκλαμβάνοντας ως αρνητικά ακόμη και ουδέτερα ερεθίσματα.
- Μειώνεται η αυτοεκτίμησή τους, η αυτοπεποίθησή τους, ακόμη και η ικανότητά τους ν' αμυνθούν.
- Παρουσιάζουν εφιάλτες και διαταραχές του ύπνου.
- Εμφανίζουν διαταραχές όρεξης (ανορεξία ή βουλιμία).
- Παρουσιάζουν κατάθλιψη
- Εμφανίζουν αυξημένα επίπεδα άγχους.
- Έχουν την τάση να απομονώνονται.
- Απέχουν από δραστηριότητες που παλιότερα τους προσέφεραν ευχαρίστηση.
- Λόγω της απομόνωσης, το παιδί αδυνατεί να διατηρήσει τις φιλίες του ή να συνάψει νέες. Η απομόνωση αυτή φυσικά το κάνει ακόμη πιο αδύναμο ν' αμυνθεί ενώ αποθρασύνει τους νταήδες (οι οποίοι προτιμούν τους εύκολους στόχους και αποφεύγουν να επιτίθενται σε ομάδες).
- Τα παιδιά εμφανίζουν επίσης ψυχοσωματικά συμπτώματα, όπως πόνους στο στομάχι, εμέτους, μείωση της άμυνας του οργανισμού σε αρρώστιες κτλ.
- Σε περίπτωση που δεν υπάρχουν σωματικά συμπτώματα, το παιδί μπορεί να παραπονεθεί για πόνους και αδιαθεσίες με σκοπό να αποφύγει το σχολείο.
- Η σχολική επίδοση πέφτει. Το παιδί μπορεί να παρατήσει το σχολείο.
- Το παιδί μπορεί να αναζητήσει διέξοδο σε αυτοκαταστροφική συμπεριφορά (βουλιμία, αλκοόλ, ναρκωτικά).
- Σε εξαιρετικές περιπτώσεις, η κατάσταση μπορεί να οδηγήσει το παιδί στα άκρα. Υπολογίζεται πως κάθε χρόνο χιλιάδες παιδιά αυτοκτονούν λόγω σχολικής βίας, ενώ έχουν σημειωθεί και περιστατικά ένοπλης βίας από παιδιά που είχαν πέσει θύματα σχολικής βίας.
- Τέλος, οι ψυχολογικές συνέπειες της σχολικής βίας είναι δυνατό να συνεχιστούν και μετά την παύση του φαινομένου, επηρρεάζοντας τη ζωή του θύματος πολύ μετά την ενηλικίωση.

Συνέπειες για το θύτη
Tα παιδιά που γίνονται "νταήδες" και ασκούν βία σε συμμαθητές τους, έχουν δυσκολίες να κατανοήσουν τα συναισθήματα των άλλων ή/και να αλληλεπιδράσουν με θετικό τρόπο με τους συνομηλίκους τους ή με ενήλικες. Αν αφεθούν χωρίς παρέμβαση, αυτά τα προβλήματα θα επιδεινωθούν με την ηλικία.
Οι σχολικοί νταήδες έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να:
- Να συμμετέχουν σε καβγάδες, βανδαλισμούς και μικροκλοπές.
- Να παρατήσουν το σχολείο.
- Να εμπλακούν σε παρανομίες στο μέλλον
- Να επιδείξουν βίαιη συμπεριφορά στους/τις ερωτικούς συντρόφους, τους/τις συζύγους ή τα παιδιά τους.
- Nα έχουν προβλήματα στις διαπροσωπικές και επαγγελματικές τους σχέσεις.
- Να κάνουν χρήση καπνού, αλκοόλ ή ναρκωτικών.


Συνέπειες για τους συμμαθητές τους
Η σχολική βία δεν είναι ανώδυνη ούτε για τα παιδιά που παρακολουθούν τη βία, χωρίς να είναι ούτε θύματα ούτε θύτες. Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες κακοποίησης (λεκτικής ή σωματικής) συμμαθητή τους μπορεί να παρουσιάσουν:
- Συναισθήματα ανημποριάς και ματαίωσης.
- Ενοχές για την αδυναμία τους να βοηθήσουν και τύψεις που δεν το έκαναν.
- Άγχος και κατάθλιψη λόγω των προηγουμένων.
- Εφιάλτες και διαταραχές ύπνου.
- Αποστροφή για το σχολείο και προσπάθεια αποφυγής του.

Ελπίζω πως μ' όλα αυτά απέδειξα πως η σχολική βία δεν είναι καθόλου ανώδυνο ούτε αθώο φαινόμενο. Ελπίζω πως όσοι με διαβάζετε έχετε πειστεί για την ανάγκη να το αντιμετωπίσουμε με κάθε τρόπο έτσι ώστε να διασφαλίσουμε την ψυχική και σωματική υγεία όλων των παιδιών - θυμάτων, θυτών και αμέτοχων μαθητών.

Βέβαια θα μου πείτε, αυτά τα έχουμε ακούσει ξανά και ξανά. Πράγματι, το θέμα της σχολικής βίας γίνεται όλο και πιο δημοφιλές στα ΜΜΕ. Παρόλες όμως τις αναλύσεις και τις συζητήσεις δε βρήκα πουθενά κανέναν που να προτείνει μια λίστα με απλές και εφαρμόσιμες λύσεις για όλους.

Θα προσπαθήσω να γεμίσω το κενό (συγχωρέστε με αν το έχει ήδη κάνει κάποιος άλλος) με δυο ακόμη άρθρα: ένα με πρακτικές στρατηγικές που μπορούν να εφαρμόσουν οι γονείς για να προστατέψουν τα παιδιά τους κι ένα που θα απευθύνεται στα ίδια τα παιδιά με τίτλο "Δώδεκα τρόποι για να ξεφορτωθείς τους νταήδες".



Να είστε όλοι καλά και τα παιδιά σας καλύτερα.



----------------------------------------------------------------
Πηγές πληροφοριών: http://www.bullyingstatistics.org/, http://nobullying.com/, www.stopbullying.gov/, http://www.education.vic.gov.au/about/programs/bullystoppers/Pages/impact.aspx, http://www.amazon.com/Bullied-Every-Parent-Teacher-Ending/dp/0062105078/#reader_0062105078, http://www.chicagonow.com/portrait-of-an-adoption/2010/11/anti-bullying-starts-in-first-grade/, http://www.violencepreventionworks.org/public/bullying.page,
Πηγή εικόνων: http://stopbullying.bitstrips.com/challenge/tips/