Οι νταήδες δεν το «ψάχνουν» πολύ. Αναζητούν εύκολες λύσεις και άμεση ικανοποίηση. Γι αυτό στρέφονται προς το προφανές και άμεσα αναγνωρίσιμο (διαφορά σε εμφάνιση ή συμπεριφορά). Φυσικά, αν δε βρουν κάτι τέτοιο στο άμεσο περιβάλλον τους, τότε θα στραφούν προς κάτι κοινό ή ασήμαντο το οποίο θα αναγάγουν σε ειδοποιό διαφορά. Για παράδειγμα, διαβάστε εδώ για ένα πρωτάκι που υπέστη ψυχολογική βία γιατί είχε παγούρι του πολέμου των άστρων!
Με λίγα λόγια, κάθε παιδί είναι πιθανό να γίνει κάποτε στόχος σχολικής βίας (λεκτικής ή σωματικής).
Τι κάνουμε όμως για να προστατέψουμε τα παιδιά μας;
Τι κάνουμε για να τα προετοιμάσουμε για μια κατάσταση την οποία ξέρουμε, από προσωπική πείρα, ότι θα τη συναντήσουν πολλές φορές όχι μόνο στη μαθητική αλλά και στην ενήλικη ζωή τους;
Τίποτα;
Ποτέ δεν είναι αργά για να διδάξουμε σε ένα παιδί βασικές τεχνικές κοινωνικής αυτοάμυνας. Οι τεχνικές που ακολουθούν προέρχονται από διάφορες πηγές, οι περισσότερες από ψυχολόγους ή ειδικούς στη σχολική βία. Μολονότι δε μπορούν όλες να εφαρμοστούν σε όλες τις περιστάσεις, είναι σημαντικό το παιδί ν’ αποκτήσει εξοικείωση μ’ αυτές ώστε να μπορεί να καταφύγει σε όποια ταιριάζει στην προσωπικότητά του ή τη συγκυρία.
Η μάθηση είναι σαν το ποδήλατο: αν δεν το κάνεις, δεν το μαθαίνεις. Εξηγήστε σ’ ένα παιδί όσο θέλετε για την ποδηλασία, αν δε βάλει τα πόδια του στα πετάλια, αν δεν πέσει μια-δυο φορές δε θα μάθει να κάνει ποδήλατο. Το ίδιο και με τεχνικές συμπεριφοράς: θέλετε να μάθει το παιδί σας πώς να φέρεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις; Εξασκηθείτε «παίζοντας» την κατάσταση πολλές φορές. Μετά από αρκετές επαναλήψεις, το παιδί θα έχει εμπεδώσει το ρόλο του και θα «του βγει» φυσικά όταν οι περιστάσεις το απαιτήσουν.
Δεν υπάρχει «τέλεια» στρατηγική. Επιλέξτε μια που πιστεύετε ότι ταιριάζει στο παιδί σας και εξασκηθείτε ξανά και ξανά ώσπου να νιώθει έτοιμο να τη χρησιμοποιήσει και με άλλους. Έπειτα, αφού έχει εμπεδωθεί, μπορείτε να εμπλουτίσετε το ρεπερτόριό του με μια ακόμη κι αργότερα με άλλη κι άλλη. Η διαρκής επανάληψη είναι ζωτικής σημασίας, αλλά μην ξεχνάτε να επιβραβεύετε και να ενθαρρύνετε το παιδί στις προσπάθειές του.
(Μπορείτε να δείξετε στο παιδί αυτό το βίντεο, που εξηγεί τι είναι η σχολική βία και πώς να την αντιμετωπίσεις με απλό και ευχάριστο τρόπο. Αν το παιδί σας είναι μεγαλύτερο και πιο αυτόνομο, μπορείτε να του δώσετε να διαβάσει το «Δώδεκα τρόποι για να ξεφορτωθείς τους νταήδες»)
1. Ψηλά το κεφάλι
«Γριούλα – μπαλαρίνα» διδάσκονται τα κορίτσια στο μάθημα του χορού. Το κύρτωμα και ίσιωμα της πλάτης είναι μια πολύ καλή άσκηση, όχι μόνο για να δυναμώσουν οι μύες της πλάτης, αλλά και για να περάσει στα μικρά παιδιά το μήνυμα ότι ίσια πλάτη = θετικό, σκύψιμο = αρνητικό. Για αγόρια μπορεί να διασκευαστεί σε «Ιππότης – ζητιάνος»
Μάθετε στα παιδιά να περπατούν με ίσια πλάτη και ψηλά το κεφάλι. Ιδιαίτερα τα ντροπαλά παιδιά είναι πιθανό να περπατούν σκυφτά με το κεφάλι κατεβασμένο. Μια τέτοια στάση εκπέμπει σήματα αδυναμίας τα οποία αντιλαμβάνονται αμέσως οι πιθανοί θύτες. Διδάξτε το λοιπόν να δείχνει περήφανο πριν ακόμη μάθει να είναι.
Μια καλή ιδέα είναι επίσης να του διδάξετε να κοιτάει τους ανθρώπους (συνομήλικους και ενήλικες) στο πρόσωπο, αλλά όχι κατάματα. Ένα ντροπαλό παιδί θα διστάσει να κοιτάξει κάποιον στα μάτια, αλλά η περιοχή ανάμεσά τους, πάνω ακριβώς από τη μύτη, είναι ουδέτερη περιοχή και βοηθά το παιδί να δείχνει πιο σίγουρο για τον εαυτό του.
2. Ψυχραιμία / αδιαφορία
Οι νταήδες λατρεύουν την αίσθηση της δύναμης που τους δίνει η επιβολή πάνω σε άλλους. Πείτε στο παιδί σας ότι οι νταήδες δεν πειράζουν κάποιον γιατί φορά γυαλιά ή σιδεράκια, αλλά γιατί γυρεύουν μια αντίδραση. Οι αγαπημένες τους αντιδράσεις είναι θυμός ή δάκρυα κι αν τα βρουν, τότε έρχονται και ξανάρχονται πολλές φορές, χωρίς να κουράζονται γιατί το απολαμβάνουν.
«Είναι όπως εσύ με τα γλυκά. Αν έβρισκες ένα ράφι που ξέρεις ότι έχει πάντα γλυκά και μπορείς πάντα ν’ απλώσεις το χέρι και να πάρεις, δε θα ξαναπήγαινες; Το ίδιο και οι νταήδες. Ο μόνος τρόπος για να φύγουν, είναι να βρουν το ράφι άδειο. Κοίτα: υπάρχουν άλλα παιδιά στο σχολείο με γυαλιά ή σιδεράκια στο σχολείο που δεν τα πειράζουν. Πώς γίνεται αυτό; Απλά, οι νταήδες δοκίμασαν και σ’ αυτά, αλλά δε βρήκαν αυτό που ήθελαν κι έτσι έφυγαν και δοκίμασαν σε άλλα παιδιά ώσπου βρήκαν εσένα. Άρα, ο καλύτερος τρόπος για να τους κάνεις να φύγουν είναι να μην τους δώσεις αυτό που θέλουν. Ούτε νεύρα, ούτε δάκρυα. Ακόμη κι αν σε πειράζουν αυτά που λένε, κάνε πως δε σε νοιάζει καθόλου. Κάνε τον αδιάφορο.»
Αυτή είναι μια τεχνική που θέλει πολλή εξάσκηση. Δοκιμάστε να παίξετε το «παιχνίδι της βρισιάς» στο σπίτι. Καθένας έχει το δικαίωμα να πει όποια βρισιά θέλει στον άλλο και κερδίζει αν ο άλλος θυμώσει. Αν ο άλλος μείνει ψύχραιμος, τότε χάνει αυτός που την είπε. Αρχίστε με τις πιο παράλογες και εξωπραγματικές βρισιές που μπορείτε να σκεφτείτε «η μύτη σου είναι σα μακαρόνι» και περιμένετε να δείτε τι μαργαριτάρια θα πουν τα πουλάκια σας. Αυτή η άσκηση όχι μόνο εξοικειώνει τα παιδιά με την πιθανότητα πειράγματος και τα διδάσκει το σωστό τρόπο αντίδρασης, αλλά επιτρέπει και στο γονιό να καταλάβει σε τι έχουν εκτεθεί τα παιδιά στο σχολείο. Είναι πολύ πιθανό τα παιδιά στο παιχνίδι να επαναλάβουν βρισιές και πειράγματα που έχουν δεχτεί τα ίδια, αλλά δε σας ομολόγησαν ποτέ.
3. Φύγε
Αυτή είναι η καλύτερη τεχνική, και είναι φυσικό επακόλουθο της επόμενης. Το κόλπο είναι να το κάνεις να φανεί σα να φεύγεις επειδή βαρέθηκες, όχι σαν άτακτη υποχώρηση. Η αναχώρηση πρέπει να συνοδεύεται από το ανάλογο μπλαζέ ύφος, με την πλάτη ίσια και το κεφάλι ψηλά. Πρέπει να γίνεται με κανονικό βήμα, ούτε πολύ αργά αλλά κυρίως ποτέ τρεχάτα, και χωρίς ποτέ να κοιτάξεις πίσω. Αν είναι δυνατό, το παιδί πρέπει να κατευθυνθεί προς ένα χώρο όπου θα βρει κόσμο – συμμαθητές, καθηγητές, περαστικούς, οτιδήποτε. Αν η κακοποίηση γίνεται έξω από το σχολείο ή το φροντιστήριο, διδάξτε του να πηγαίνει σε στάσεις, καταστήματα ή καφετέριες. Σε πολύ σοβαρές περιπτώσεις, φροντίστε να έχει φορτισμένο κινητό μαζί του για την περίπτωση που χρειαστεί να τον/την πάρετε από εκεί.
4. Τέρμα τα παρακάλια
«Σε παρακαλώ, σταμάτα.» «Μα γιατί μου το κάνετε αυτό;» και τα παρόμοια, το μόνο που κάνουν είναι να επιβεβαιώνουν στο νταή ότι χτύπησε χρυσωρυχείο. «Με παρακαλά, με ικετεύει, άρα είμαι ισχυρότερος», «Νιώθει άσχημα, άρα τα κατάφερα.» είναι οι σκέψεις του νταή.
Διδάξτε στο παιδί σας πως το ευχαριστώ-παρακαλώ πιάνει μόνο στους ευγενικούς ανθρώπους – για τους υπόλοιπους αυτές οι λέξεις είναι άχρηστες και θα χρειαστεί άλλους τρόπους αντιμετώπισης.
5. Πες όχι
Τα παρακάλια δεν πιάνουν στους νταήδες, αλλά ένα ευθύ, σταθερό όχι μπορεί να έχει αποτέλεσμα. Το κόλπο είναι να είναι σύντομο και χωρίς καμία απολύτως συναισθηματική φόρτιση. Ένα θυμωμένο «φτάνει» ή ένα δακρύβρεχτο «σταμάτα πια» θα έχουν το ακριβώς αντίθετο αποτέλεσμα – ο βασανιστής θα συνεχίσει (βλ. ακριβώς παραπάνω).
Το όχι μπορεί να πιάσει μόνο αν συνδυαστεί με ένα ύφος βαρεμάρας και αδιαφορίας. Είναι επίσης σημαντικό να διατυπωθεί στη γλώσσα που ο δράστης θεωρεί ‘κουλ’. Έτσι εκφράσεις όπως «Κόφ’ το» είναι πιο αποτελεσματικές από το «Σταμάτα.»
6. Η σωστή απάντηση
Αν το παιδί είναι πιο τολμηρό, θα μπορούσε να δοκιμάσει κάτι περισσότερο από την απλή αναχώρηση ή το «Σταμάτα πια.» Το κλειδί είναι ν’ αποστομώσεις το νταή (ή νταήδες) με χιούμορ κι ευστροφία, κάνοντάς τον να μη μπορεί να βρει απάντηση. Είναι σημαντικό όμως όποια απάντηση δώσει το παιδί να μην είναι υβριστική γιατί αλλιώς κινδυνεύει να εξαγριώσει το νταή, με χειρότερα αποτελέσματα.
Στα πλαίσια του «παιχνιδιού της βρισιάς» μπορείτε να απαντήσετε με διάφορους τρόπους τους οποίους θα δείτε τα παιδιά να υιοθετούν.
- Αδιαφορία: «Ε, και;» «Σιγά τ’ αυγά.» «Σκοτίστηκα.» κτλ. Λειτουργούν τέλεια αν συνοδευτούν με ανασήκωμα των ώμων, μπλαζέ ύφος και αναχώρηση.
- Ερώτηση: «Και γιατί το λες αυτό;» «Αυτό πού το άκουσες;» «Και το πιστεύεις;»
- Επιβεβαίωση: «Φυσικά.» «Βέβαια. Δεν τό ’ξερες;» «Αμέ.» «Μπράβο σου που το βρήκες.»
- Ευχαριστίες: «Σ’ ευχαριστώ.» «Είσαι πολύ ευγενικός που το πρόσεξες.» Αν το παιδί καταφέρει να το κάνει ν’ ακούγεται φυσικό, τότε θ’ αφήσει το νταή άναυδο και σε αναζήτηση ευκολότερου θύματος.
- Ξάφνιασμα: «Σοβαρά;» «Αλήθεια;» «Δεν είχα ιδέα.» «Ευχαριστώ που μου το είπες.»
- Περηφάνια: «Ναι, και μ’ αρέσει.» «Ναι, και είμαι περήφανος.» Αυτό το τελευταίο είναι ιδιαίτερα κατάλληλο για παιδιά που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες. Διδάξτε τους να μην ντρέπονται για την καταγωγή τους. Π.χ. «Βλάχο!» «Ναι, ρε, και είμαι περήφανος!»
- Σαρκασμός: «Σιγά τ’ αυγά» «Ουάου, σπουδαία νέα.» «Δε βρήκες τίποτα καλύτερο ν’ ασχοληθείς;» Αυτό είναι κατάλληλο για μεγαλύτερα παιδιά. Οι απαντήσεις αυτές ‘πιάνουν’ μόνο αν συνοδευτούν με το ανάλογο ύφος (με τα μάτια προς τα πάνω και μια έκφραση ‘έλεος’ στο πρόσωπο) και ήρεμη αναχώρηση.
7. Κουφαμάρα
Παριστάνεις ότι δεν άκουσες ή δεν είδες το νταή. Το κλειδί είναι να εστιάσεις την προσοχή σου σε κάτι άλλο (το κινητό σου, το ρολόι, το φίλο που σου μιλάει, κτλ), συνεχίζοντας το δρόμο σου. Μολονότι αυτή είναι η τέλεια τεχνική για τα πιο ντροπαλά παιδιά, αυτά που δε θα τολμούσαν ποτέ να αντιμιλήσουν σε ένα νταή, δυστυχώς είναι εφαρμόσιμη μόνο σε χώρους που παρέχουν τη δυνατότητα αναχώρησης. Σε χώρους όπως η τάξη ή το σχολικό δε μπορεί να εφαρμοστεί.
8. Η ματιά που σκοτώνει
Το ψυχρό και περιφρονητικό (ή δολοφονικό) ύφος που μεταφέρει το μήνυμα «Είσαι ηλίθιος, αλλά δεν αξίζει τον κόπο ν’ ασχοληθώ μαζί σου» είναι πολύ αποτελεσματικό, για όποιον «τό ’χει.» Ψάξτε να βρείτε παράλληλα σε αγαπημένες σειρές ή ταινίες και προτρέψτε το παιδί να το αντιγράψει από τους πρωταγωνιστές.
9. Πιάσε φίλους
Η καλύτερη άμυνα, από κάθε άποψη. Οι φίλοι είναι το καλύτερο φάρμακο όταν όλα πάνε στραβά.
Το να έχεις φίλους είναι η καλύτερη απόδειξη πως δεν είσαι όλα αυτά που σου λένε οι νταήδες, ή πως όλα αυτά δεν έχουν σημασία, αλλά δυστυχώς, είναι τα μοναχικά παιδιά που υφίστανται κακοποίηση. Υπογραμμίστε τους, με όσο πιο έντονο τρόπο μπορείτε, πως το να μην έχεις φίλους, δε σημαίνει πως οι κακοήθεις λένε αλήθεια. Μπορεί απλά να σημαίνει πως το παιδί δε συνάντησε ακόμη το κατάλληλο πρόσωπο ή πως οι κοινωνικές του δεξιότητες χρειάζονται λίγη βελτίωση.
Διδάξτε του όσα ξέρετε και εξασκηθείτε μαζί σε φανταστικές συναντήσεις. Για τα μικρότερα παιδιά, φροντίστε να αποκτήσει το παιδί πρώτα οικογενειακούς φίλους διατηρώντας έναν όσο το δυνατόν ευρύτερο κύκλο, κρατώντας επαφές με άλλους γονείς από το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, ανταλλάσσοντας επισκέψεις. Μπορείτε επίσης να φροντίσετε να ασχοληθεί το παιδί με δραστηριότητες που θα το φέρουν σε επαφή με άλλα παιδιά που έχουν τα ίδια γούστα και απόψεις μ’ εκείνο: μουσική, σκακιστικός όμιλος, τάε κβον ντο, κτλ.
10. Όχι προσβολές
Μάθετε στο παιδί να μην απαντά στις προσβολές με προσβολές. Δεν θέλετε να μάθει ότι αυτός είναι ο σωστός τρόπος συμπεριφοράς, σωστά; Άλλωστε, αν το παιδί απαντήσει με οργή, ο νταής θα καταλάβει ότι χτύπησε νεύρο και θα συνεχίσει.
Το σημαντικότερο όμως είναι πως οι περισσότεροι νταήδες έχουν πρόβλημα να διαχειριστούν τα συναισθήματά τους. Μια βαριά κουβέντα από το παιδί σας μπορεί να τον οδηγήσει σε έκρηξη οργής και να γίνει βίαιος (ή βιαιότερος).
11. Όχι ξύλο
Μη συμβουλεύετε τα παιδιά σας ν’ απαντήσουν με φυσική βία. Θυμηθείτε πως οι νταήδες επιλέγουν πάντα πιο μικρόσωμα και αδύναμα θύματα: οι πιθανότητες να νικήσει το παιδί σας είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Το να τον ενθαρρύνετε να χτυπήσει μπορεί να τον θέσει σε κίνδυνο ενώ η αποτυχία του μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη ανασφάλεια και απογοήτευση για τον εαυτό του.
Επιπλέον, σε περίπτωση που ο νταής δεν είναι ένας, αλλά ομάδα, το παιδί σας μπορεί να διακινδυνεύσει με επίπληξη ή αποβολή, αν δεν έχει δικούς του μάρτυρες. Διδάξτε του να αποφεύγει τις μοναχικές γωνιές, να φεύγει όταν εντοπίζει κίνδυνο και μόνο σε περίπτωση που δε μπορεί να διαφύγει να καταφεύγει στην αυτοάμυνα.
12. Μίλησε σε έναν μεγάλο
Τα παιδιά είναι εύπιστα και έχουν μικρή πείρα από τη ζωή. Όταν ο νταής τους τρομοκρατεί να μην πουν τίποτα σε κανέναν «γιατί κανείς δε θα σε πιστέψει» «γιατί θα σε τιμωρήσουν γι αυτό που είσαι» «γιατί θα σκοτώσω τη μάνα σου» τα παιδιά τους πιστεύουν και σιωπούν.
Φροντίστε από νωρίς να έχετε ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας με το παιδί σας. Να είστε πάντα εκεί για να σας πουν ακόμη και το πιο ασήμαντο πράγμα και ποτέ μην αδιαφορήσετε για τα πράγματα που σ’ εσάς φαίνονται ασήμαντα ή μηδαμινά. Για το παιδί σας είναι σημαντικά και, αν μάθει πως σέβεστε τη γνώμη και τις απόψεις του από μικρή ηλικία, οι πιθανότητες να σας προσεγγίσει όταν μεγαλώσει αυξάνονται.
Ενθαρρύνετέ το λοιπόν να σας μιλά για τα πάντα και φροντίστε να μάθει καλά πόσο πολύ τον/την αγαπάτε και θα τον αγαπάτε ό,τι κι αν συμβεί. Φροντίστε να ξέρει πως θα κάνετε τα πάντα για χάρη του.
Πάνω απ’ όλα έχετε τα μάτια ανοιχτά για σημάδια που μπορεί να δείχνουν ότι το παιδί σας υποφέρει σιωπηλά. Και, σε περίπτωση που υποπτεύεστε πως κάτι δεν πάει καλά, διαβεβαιώστε το πως μπορεί να σας μιλήσει για ό,τι το απασχολεί και πως θα είστε εκεί για ν’ ακούσετε με προσοχή.
Σημειώσεις: Οι τεχνικές δεν είναι κατάλληλες για όλα τα παιδιά, ούτε για όλες τις καταστάσεις. Πειραματιστείτε ώσπου να βρείτε ποιές ταιριάζουν στο παιδί σας καλύτερα. Ρωτήστε το κι ακούστε τη γνώμη του: μπορεί να έχει κάποια ιδέα που να είναι ακόμη καλύτερη (αν ναι, μοιραστείτε την μαζί μας).
Πάνω απ’ όλα διδάξτε στο παιδί πώς να αποστασιοποιείται συναισθηματικά. Τα δάκρυα και οι εκρήξεις θυμού θα επιδεινώσουν την κατάσταση. Από την άλλη, η μελαγχολία και η αυτο-υποτίμηση είναι ένα πικρό ποτήρι που βλάπτει το παιδί χωρίς λόγο, αφού οι κατηγορίες των νταήδων είναι ανυπόστατες κακοήθειες, με αποκλειστικό σκοπό να πληγώσουν. Ενθαρρύνετέ το να τα ξεπεράσει και, αν τα καταφέρει, θα έχει μάθει ένα πολύτιμο μάθημα που θα του είναι χρήσιμο σ’ όλη του τη ζωή.
Μην ξεχνάτε ποτέ να υπενθυμίζετε στο παιδί σας πως τίποτα από αυτά που λένε οι νταήδες δεν είναι αλήθεια, πως όλα είναι ψέμματα που σκοπό έχουν να τον/την κάνουν να νιώσει άσχημα και πως εσείς θα είστε πάντα δίπλα του, ό,τι κι αν συμβεί.
Τέλος, όλες οι παραπάνω τεχνικές είναι χρήσιμες όχι μόνο στο σχολείο, αλλά και μετά από αυτό. Η ικανότητα να αδιαφορείς για κακόβουλα σχόλια και να αφοπλίζεις τις επιθέσεις όσων θέλουν να σε βλάψουν, είναι πολύτιμα για κάθε κατάσταση.
Θα σας δώσω ένα παράδειγμα που είδα με τα μάτια μου πριν λίγα χρόνια: Ένα τζιπ παραβίασε το στοπ και τράκαρε (ελαφρά) με ένα άλλο αμάξι. Ο οδηγός του τζιπ, παρόλο που είχε άδικο, βγήκε έξαλλος από το αμάξι φωνάζοντας «Γ*** τη μάνα σου, ρε μ***». Ο δεύτερος οδηγός τον κοίταξε ήρεμα και του είπε με μια έκφραση απορίας «Γ*** τα γούστα σου, ρε φίλε». Ο πρώτος έμεινε κόκκαλο από το ξάφνιασμα, του πήρε κάμποση ώρα να επεξεργαστεί το τι άκουσε, κι ο θυμός του εξατμίστηκε. Τελικά η κατάσταση λύθηκε με ήρεμο τρόπο.
Να είστε όλοι καλά και τα παιδιά σας καλύτερα.
-----------------------------------------------------------
Πηγές πληροφοριών: http://micheleborba.com/blog/bully-proofing-strategies-for-kids/, http://bullies2buddies.com/how-to-stop-being-teased-and-bullied-without-really-trying-intro/, http://newsok.com/your-life-bullies-are-made-not-born/article/3878895, http://www.greatschools.org/parenting/bullying/600-how-to-deal-with-a-bully.gs, http://www.unicef.gr/%CE%BD%CE%AD%CE%B1-%CE%AD%CE%BA%CE%B8%CE%B5%CF%83%CE%B7-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BA%CE%B1%CE%BB%CF%8D%CF%80%CF%84%CE%B5%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B7-%CE%B5%CE%BE%CE%AC%CF%80%CE%BB%CF%89%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B2%CE%AF%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CF%8E%CE%BD/a2-528-8, http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22733&subid=2&pubid=35226948, http://search.cdc.gov/search?query=bullying&utf8=%E2%9C%93&affiliate=cdc-main,
Πηγή εικόνων: http://www.cdc.gov/violenceprevention/pdf/BullyCompendiumBk-a.pdf
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου