5 λόγοι για να σταματήσουμε να λέμε "μπράβο" στα παιδιά

Είτε βρίσκεσαι σε μία παιδική χαρά, σε ένα σχολείο,ή σε κάποιο πάρτι γενεθλίων μία φράση επαναλαμβάνεται συνεχώς: “Μπράβο!” Ακόμα και μικρά βρέφη επαινούνται που χτυπούν με τα χέρια τους παλαμάκια! Πολλοί από μας ξεστομίζουμε αυτές τις κρίσεις στα παιδιά μας σε σημείο που να αποτελεί σχεδόν ένα λεκτικό τικ.

Υπάρχουν πολλά βιβλία και άρθρα τα οποία συμβουλεύουν ενάντια στη σωματική τιμωρία, από το κοινώς λεγόμενο “ξύλο” ως την απομόνωση (το λεγόμενο “time out” ή “καρεκλάκι σκέψης”). Κάποιες φορές αμφισβητείται και η πρακτική της δωροδόκησης των παιδιών με αυτοκόλλητα ή φαγητό. Αλλά δύσκολα βρίσκεται μία αποτρεπτική κουβέντα γι’ αυτό που ευφημιστικά ονομάζεται “θετική ανατροφοδότηση”.
Προς αποφυγή παρεξηγήσεων, το θέμα δεν είναι να αμφισβητήσουμε τη σημασία της υποστήριξης και της ενθάρρυνσης στα παιδιά, την ανάγκη να τα αγαπάμε και να τα αγκαλιάζουμε και να τα βοηθάμε να νιώσουν καλά με τους εαυτούς τους. Ο έπαινος, όμως είναι εντελώς διαφορετικό πράγμα. Ορίστε το γιατί:
1. Χειραγωγεί τα παιδιά. Ας υποθέσουμε ότι χρησιμοποιούμε μία λεκτική αμοιβή για να ενισχύουμε δύο συμπεριφορές: ενός δίχρονου που τρώει χωρίς να φτύνει το φαγητό του και ενός πεντάχρονου που μαζεύει τα πράγματά του. Ποιος ωφελείται από αυτό; Μήπως το  “Μπράβο!” έχει λίγη σχέση με τις συναισθηματικές τους ανάγκες και περισσότερη με τη δική μας άνεση;
Η Rheta DeVries,  καθηγήτρια εκπαίδευσης στο πανεπιστήμιο της βόρειας Αϊόβα, αναφέρεται σε αυτήν την πρακτική ως “έλεγχος με γλυκό περιτύλιγμα”. Όπως ακριβώς και με τις χειροπιαστές αμοιβές – όχι, σε αυτήν την περίπτωση τις τιμωρίες –  είναι ένας τρόπος να κάνουμε τα παιδιά να συμμορφώνονται στις προσδοκίες μας. Παρόλο που αποτελεί αποτελεσματικό τρόπο (τουλάχιστον στην αρχή), είναι εντελώς διαφορετικό από το να δουλεύεις με τα παιδιά σε μία συζήτηση π.χ.για το τι κάνει μία τάξη ή μία οικογένεια να λειτουργεί ομαλά, ή πώς οι άλλοι  επηρεάζονται από αυτό που κάνουμε ή δεν κάνουμε. Η δεύτερη προσέγγιση όχι μόνο σέβεται τα παιδιά περισσότερο αλλά είναι πιο πιθανό να τα βοηθήσει να γίνουν στοχαστικοί άνθρωποι.
2. Δημιουργεί παιδιά εθισμένα στον έπαινο. Οπωσδήποτε, δεν είναι κάθε δική μας χρήση επαίνου μία υπολογισμένη τακτική που αποσκοπά στον έλεγχο της συμπεριφοράς των παιδιών. Μερικές φορές κολακεύουμε τα παιδιά απλώς γιατί είμαστε αληθινά ευχαριστημένοι με αυτό που έχουν κάνει. Ακόμα και τότε, όμως, αξίζει να δούμε το θέμα βαθύτερα. Αντί να τονώσει το αυτο-συναίσθημα των παιδιών, ο έπαινος ίσως αυξάνει την εξάρτηση των παιδιών από μας. Όσο πιο πολύ λέμε “Μου άρεσε ο τρόπος που…” ή “Ωραία ……..” τόσο περισσότερο τα παιδιά στηρίζονται στις δικές μας αξιολογήσεις και αποφάσεις για το τι είναι καλό και λάθος, από το να μαθαίνουν να κάνουν τις δικές τους κρίσεις. Τα οδηγεί να μετρούν την αξία τους ανάλογα με τι μας κάνει να χαμογελάμε και τους δίνει περισσότερη αποδοχή.
Η Mary Rudd Rowe, ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο της Φλόριντα, ανακάλυψε ότι οι μαθητές που επαινούνται γενναιόδωρα από τους δασκάλους τους ήταν περισσότερο διστακτικοί στις απαντήσεις τους, περισσότερο επιρρεπείς να απαντήσουν με ερωτηματικό τόνο (μμμ, εφτά;). Τείνουν να αποσύρονται από μία ιδέα που προτείνουν αμέσως μόλις ένας ενήλικας διαφωνήσει μαζί τους. Και είναι λιγότερο πιθανό να επιμένουν σε δύσκολες εργασίες  ή να μοιράζονται τις ιδέες τους με άλλους μαθητές.
Τελικά, το “Μπράβο!” δεν καθησυχάζει τα παιδιά, στην ουσία τα κάνει να νιώθουν λιγότερο ασφαλή. Μπορεί ακόμα να δημιουργήσει ένα φαύλο κύκλο που όσο περισσότερο απλώνουμε έπαινο, τόσο περισσότερο τα παιδιά δείχνουν να τον χρειάζονται και έτσι τα επαινούμε ακόμα περισσότερο. Δυστυχώς, κάποια από αυτά τα παιδιά θα μεγαλώσουν γινόμενοι ενήλικες που θα συνεχίσουν να χρειάζονται κάποιον να τους χτυπάει στο κεφάλι και να τους λέει αν αυτό που έκαναν ήταν ΟΚ. Και σίγουρα αυτό δεν είναι αυτό που ονειρευόμαστε για τις κόρες και τους γιους μας.
3. Κλέβει την ευχαρίστηση των παιδιών. Εκτός από το θέμα της εξάρτησης, ένα παιδί αξίζει να χαίρεται τα κατορθώματά του, να αισθάνεται περήφανο από το τι έμαθε να κάνει. Επίσης, του αξίζει να αποφασίζει πότε να αισθανθεί έτσι. Κάθε φορά που λέμε “Μπράβο!” ωστόσο, υποδεικνύουμε σε ένα παιδί πώς να νιώσει.
Φυσικά, υπάρχουν στιγμές που οι αξιολογήσεις μας είναι κατάλληλες και η καθοδήγησή μας είναι απαραίτητη -ειδικά με νήπια και παιδιά προσχολικής ηλικίας. Αλλά μία συνεχής σειρά κρίσεων δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε χρήσιμη για την ανάπτυξη των παιδιών. Δυστυχώς, δεν αντιλαμβανόμαστε ότι το “Μπράβο! Καλά τα κατάφερες” είναι μία αξιολόγηση ακριβώς όπως και το “Χάλια τα κατάφερες!”. Αυτό που πρέπει να κρατήσουμε στη θετική κρίση δεν είναι ότι είναι θετική αλλά ότι είναι κρίση. Και οι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών, δεν τους αρέσει να τους κρίνουν.
Φυλάω σαν κόρη οφθαλμού τις φορές που η κόρη μου κατάφερε να κάνει κάτι για πρώτη φορά ή καλύτερα απ’ ότι το έκανε τις άλλες φορές. Αλλά προσπαθώ να αντιστέκομαι στην αντανακλαστική κίνηση να πω “Μπράβο!” γιατί δε θέλω να διαλύσω τη χαρά της. Θέλω να μοιραστεί την ευχαρίστηση μαζί μου και όχι να με κοιτάξει σαν ένορκο. Θέλω να αναφωνήσει τα κατάφερα (πράγμα που συχνά κάνει) αντί να με ρωτήσει με αβεβαιότητα “Ήταν καλό;”
4. Κάνει τα παιδιά να χάνουν το ενδιαφέρον τους στη δραστηριότητα. Το “Ωραία ζωγραφιά!” ίσως κάνει τα παιδιά να συνεχίζουν να ασχολούνται όσο χρόνο τα κοιτάμε και τα επαινούμε. Αλλά, προειδοποιεί η Lilian Katz, μία αμερικανίδα αυθεντία στην προσχολική εκπαίδευση, “όταν η προσοχή αποσυρθεί, πολλά παιδιά δεν αγγίζουν τη δραστηριότητα ξανά”. Πράγματι, ένα εντυπωσιακά μεγάλο κομμάτι ερευνών δείχνει ότι όσο πιο πολύ ανταμείβουμε τους ανθρώπους για κάτι που κάνουν, τόσο τείνουν να χάνουν το ενδιαφέρον τους σε αυτό που είχαν να κάνουν για να πάρουν την αμοιβή. Το θέμα δεν είναι να ζωγραφίσω, να διαβάσω, να σκεφτώ, να δημιουργήσω -το θέμα είναι να κερδίσω: παγωτό, αυτοκόλλητο ή απλά ένα “Μπράβο!”
Σε μία ανησυχητική έρευνα που διεξήχθη από την Joan Grusec του πανεπιστημίου του Τορόντο, μικρά παιδιά τα οποία επαινούνταν συχνά για επίδειξη γενναιοδωρίας έτειναν να είναι λιγότερο γενναιόδωρα σε καθημερινή βάση από τα υπόλοιπα παιδιά. Κάθε φορά που άκουγαν “Μπράβο που μοιράστηκες!” ή “Είμαι τόσο περήφανος που βοήθησες” ενδιαφερόντουσαν λιγότερο να μοιραστούν ή να βοηθήσουν. Δεν έβλεπαν αυτές τις πράξεις σαν κάτι που έκαναν για δικό τους λόγο αλλά ως κάτι που έπρεπε να κάνουν για να πάρουν μία αντίδραση από κάποιον μεγάλο. Η γενναιοδωρία γινόταν καταναγκαστικά.
Ο έπαινος παρακινεί τα παιδιά; Σίγουρα. Όμως, τα παρακινεί στον έπαινο. Και συχνά σε βάρος της δέσμευσης τους σε αυτό που έκαναν και έφερε τον έπαινο.
5. Μειώνει την επιτυχία. Δεν αρκεί που το “Μπράβο!” μπορεί να υποβαθμίσει την ανεξαρτησία, την ικανοποίηση και το ενδιαφέρον, μπορεί να παρέμβει και στο πόσο καλά τα παιδιά μπορούν να κάνουν κάτι. Ερευνητές αποδεικνύουν συνέχεια ότι τα παιδιά που επαινούνται για κάτι δημιουργικό που έκαναν τείνουν να σκοντάφτουν στην επόμενη εργασία ή δεν τα καταφέρνουν τόσο καλά όσο τα παιδιά που δεν επαινέθηκαν στην αρχή.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Εν μέρει γιατί ο έπαινος δημιουργεί πίεση (να “συνεχίσεις την καλή δουλειά”) η οποία στην πραγματικότητα σε εμποδίζει να το κάνεις. Εν μέρει γιατί το ενδιαφέρον σε αυτό που έκαναν μπορεί να έχει μειωθεί. Εν μέρει γιατί είναι λιγότερο πιθανό να πάρουν ρίσκα -βασικό προαπαιτούμενο της δημιουργικότητας- αφού σκέφτονται πώς θα συνεχίσουν να λαμβάνουν θετικά σχόλια.
Πιο γενικά, το “Μπράβο!” είναι κατάλοιπο μιας προσέγγισης της ψυχολογίας που μειώνει όλη την ανθρώπινη ζωή σε συμπεριφορές που μπορούν να υπολογιστούν και να μετρηθούν. Δυστυχώς, αυτό αγνοεί τις σκέψεις, τα συναισθήματα, και τις αξίες που κρύβονται πίσω από αυτές τις συμπεριφορές. Για παράδειγμα, ένα παιδί μπορεί να μοιράζεται το φαγητό με το φίλο του με σκοπό να επαινεθεί ή για να σιγουρευτεί ότι το άλλο παιδί δεν πεινάει. Ο έπαινος αγνοεί αυτά τα δύο κίνητρα. Ακόμα χειρότερα, προωθεί το λιγότερο επιθυμητό κίνητρο με το να κάνει να παιδιά να επιζητούν τον έπαινο στο μέλλον.

*

Μόλις αποστασιοποιηθείς και αρχίσεις να βλέπεις τον έπαινο ως αυτό που είναι -και κυρίως ως αυτό που κάνει- αυτές οι συνεχείς μικρές εκρήξεις κρίσεων από τους ενήλικες αρχίζουν να παράγουν το ίδιο αποτέλεσμα όπως νύχια που τρίβονται στον μαυροπίνακα. Αρχίζεις να επιθυμείς ένα παιδί να δώσει επιτέλους στους γονείς και τους δασκάλους του μία γεύση της ευαισθησίας τους γυρνώντας και λέγοντας τους (με τον ίδιο γλυκό τόνο στη φωνή) “Μπράβο! Ωραίος έπαινος!”
Πάντως δεν είναι εύκολη συνήθεια για να κοπεί. Μπορεί να φαίνεται παράξενο, τουλάχιστον στην αρχή, να σταματάς να επαινείς. Νιώθεις σαν να είσαι ψυχρός ή να παρακρατάς κάτι. Αλλά, αυτό σύντομα γίνεται ξεκάθαρο, δείχνει ότι επαινούμε γιατί εμείς νιώθουμε την ανάγκη να επαινέσουμε παρά τα παιδιά έχουν την ανάγκη να ακούσουν τον έπαινο. Άσχετα του αν είναι σωστό αυτό, είναι ώρα να αναθεωρήσουμε τις πρακτικές μας.
Αυτό που χρειάζονται τα παιδιά είναι απόλυτη υποστήριξη , αγάπη χωρίς όρους. Αυτό είναι όχι μόνο διαφορετικό από τον έπαινο, είναι εντελώς αντίθετο. Το “Μπράβο!” είναι συνθήκη. Σημαίνει ότι δίνουμε προσοχή, αναγνώριση και έγκριση μόνο όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί.
Αυτό το επιχείρημα είναι πολύ διαφορετικό από την κριτική που κάποιοι κάνουν ότι επιδοκιμάζουμε τα παιδιά υπερβολικά ή ότι το κάνουμε πολύ εύκολα. Προτείνουν να είμαστε πιο διστακτικοί με τον έπαινο και να απαιτούμε από τα παιδιά να τον “κερδίσουν”. Αλλά το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι ότι τα παιδιά περιμένουν ότι θα επαινεθούν για ό,τι κάνουν. Είναι ότι εμείς μπαίνουμε στον πειρασμό να κάνουμε παρακάμψεις, να χειραγωγούμε τα παιδιά με αμοιβές αντί να τους εξηγούμε και να τα βοηθάμε να αναπτύσσουν τις απαιτούμενες δεξιότητες και αξίες.
Υπάρχει εναλλακτική; Εξαρτάται από την περίσταση, αλλά οτιδήποτε αποφασίσουμε να κάνουμε αντί επαίνου πρέπει να προσφέρεται στο πλαίσιο της αυθεντικής στοργής και αγάπης για το τι είναι τα ίδια τα παιδιά είναι παρά για το τι έχουν κάνει. Όταν παρέχεται υποστήριξη χωρίς όρους τα “Μπράβο!” είναι περιττά Όταν η υποστήριξη χωρίς όρους είναι απούσα τα “Μπράβο!” δε θα βοηθήσουν σε τίποτα.
Αν επαινούμε τις θετικές πράξεις ως τρόπο να αποθαρρύνουμε την λάθος συμπεριφορά, αυτό πιθανότατα δε θα είναι αποτελεσματικό για καιρό. Ακόμα και όταν βοηθάει, δεν μπορούμε να πούμε ότι το ίδιο το παιδί συμπεριφέρεται σωστά. Πιο ακριβές είναι να πούμε ότι ο έπαινος είναι αυτός που το κάνει να συμπεριφέρεται σωστά. Η εναλλακτική είναι να δουλέψουμε με το παιδί, να αναζητήσουμε τους λόγους που αντιδρά έτσι. Ίσως πρέπει να αναθεωρήσουμε τα δικά μας αιτήματα παρά να ψάξουμε να βρούμε τρόπο να αναγκάσουμε το παιδί να υπακούσει. (Αντί δηλαδή,  να χρησιμοποιήσουμε το “Μπράβο!” για να κάνουμε ένα τετράχρονο να κάτσει ήσυχα κατά τη μεγάλη διάρκεια ενός μαθήματος ή ενός οικογενειακού γεύματος ίσως αναζητούσαμε αν είναι λογικό να περιμένουμε από ένα τετράχρονο να κάνει κάτι τέτοιο)
Επίσης, πρέπει να φέρουμε τα παιδιά στη διαδικασία του να παίρνουν αποφάσεις. Αν ένα παιδί κάνει κάτι που ενοχλεί τους άλλους τότε είναι πιο πιθανό να λυθεί το πρόβλημα με το να κάτσουμε αργότερα μαζί του και να το ρωτήσουμε “Τι πιστεύεις ότι μπορούμε να κάνουμε για να λύσουμε αυτό το πρόβλημα;” παρά με λαδώματα και απειλές. Αυτή η διαδικασία βοηθά το παιδί να λύνει προβλήματα και του διδάσκει ότι οι ιδέες και τα αισθήματα είναι σημαντικά. Φυσικά, αυτή η διαδικασία απαιτεί χρόνο και ταλέντο, φροντίδα και σθένος. Πετώντας ένα “Μπράβο!” όταν το παιδί δρα όπως ακριβώς επιθυμούμε δεν απαιτεί αυτά τα πράγματα, γεγονός που εξηγεί γιατί οι τακτικές και οι συμβουλές του “doing to”  είναι πιο δημοφιλές από αυτές του “working with”.
Και τι μπορούμε να πούμε όταν τα παιδιά κάνουν κάτι εντυπωσιακό; Αναλογιστείτε αυτές τις τρεις αντιδράσεις:
* Μην πείτε τίποτα. Κάποιοι πιστεύουν ότι όταν το παιδί κάνει μία καλή πράξη πρέπει να ενθαρρύνεται γιατί, κρυφά ή ασυνείδητα, πιστεύουν ότι η πράξη τους ήταν τυχαία. Δηλαδή, τα παιδιά είναι κατά βάθος κακά, και πρέπει να τους δίνετε ένας τεχνητός λόγος για να φέρονται καλά (μία λεκτική αμοιβή, π.χ.) Αλλά αν αυτός ο κυνισμός είναι αβάσιμος -και πολλές έρευνες δείχνουν ότι είναι- τότε ο έπαινος δεν είναι ουσιαστικά απαραίτητος.
*Πείτε ό,τι είδατε. Ένα απλό και χωρίς κρίσεις σχόλιο (“Έβαλες τα παπούτσια σου μόνος σου” ή απλά “Τα κατάφερες”) δείχνει στο παιδί ότι το παρατήρησες. Επίσης, του επιτρέπει να νιώσει περήφανο γι’ αυτό που έκανε. Σε άλλες περιπτώσεις μια πιο λεπτομερής περιγραφή ίσως είναι καλύτερη. Αν το παιδί ζωγραφίσει μία αφίσα, μπορείς να του δώσεις ανατροφοδότηση -όχι κρίση- σχετικά με αυτό που παρατήρησες: “Αυτό το βουνό είναι τεράστιο!” “Φίλε μου, χρησιμοποίησες πολύ μωβ σήμερα!”
Αν το παιδί κάνει κάτι καλό σε κάποιον άλλο ή φερθεί γενναιόδωρα, μπορείς απλά να στρέψεις την προσοχή του στο αποτέλεσμα που είχε η δική του πράξη στον άλλο: “Κοίτα το πρόσωπο της! Είναι πολύ χαρούμενη που της έδωσες το λίγο από το φαγητό σου!” Αυτό είναι εντελώς διαφορετικό από τον έπαινο που η έμφαση είναι στο πως εσύ ο ίδιος νιώθεις γι’ αυτήν την πράξη.
*Μιλήστε λίγο, ρωτήστε περισσότερο. Ακόμα καλύτερα και από τις περιγραφές είναι οι ερωτήσεις. Γιατί να πεις ποιο κομμάτι της ζωγραφιάς σου  άρεσε περισσότερο όταν μπορείς να ρωτήσεις τι είναι εκείνο που αρέσει περισσότερο στο ίδιο το παιδί. Ρωτώντας “Ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι να ζωγραφίσεις;” ή “Πώς διαπίστωσες πώς να κάνεις τα πόδια στο σωστό μέγεθος;” είναι πιθανότερο να καλλιεργήσεις το ενδιαφέρον για τη ζωγραφική. Με το “Μπράβο!” όπως είδαμε, μάλλον θα έχεις το αντίθετο αποτέλεσμα.
Αυτό δε σημαίνει ότι όλα τα κοπλιμέντα, τα ευχαριστώ και οι εκφράσεις ευχαρίστησης είναι βλαβερές. Πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη τα κίνητρά μας για όσα λέμε (μία γνήσια έκφραση ενθουσιασμού είναι καλύτερη από την επιθυμία να χειραγωγήσουμε τη μελλοντική συμπεριφορά του παιδιού) αλλά και τις πραγματικές συνέπειες τους. Οι αντιδράσεις μας βοηθούν το παιδί να έχει έλεγχο της ζωής του ή συνεχώς αποζητά τη δική μας έγκριση; Το βοηθούν να γίνει πιο ενθουσιώδης με αυτό που κάνει για το ίδιο ή το μετατρέπει σε κάτι που απλά κάνει για να πάρει ένα “Μπράβο!”
Το θέμα δεν είναι να ακολουθήσουμε ένα νέο μπούσουλα στη συμπεριφορά μας αλλά να έχουμε στο μυαλό μας τους μακροπρόθεσμους στόχους για τα παιδιά μας και να παρατηρούμε τις συνέπειες που έχουν αυτά που λέμε. Τα κακά νέα είναι ότι η χρήση της θετικής ανατροφοδότησης δεν είναι στην πραγματικότητα τόσο θετική. Τα καλά νέα είναι ότι δεν χρειάζεται απαραίτητα να κρίνεις κάποιον για να τον ενθαρρύνεις.

Το άρθρο αποτελεί μετάφραση του: “5 reasons to stop saying good job” του Alfie Kohn
Πηγή: http://www.alfiekohn.org/parenting/gj.htm. Το βρήκα εδώ: http://giaenadiaforetikosxoleio.wordpress.com/2014/03/18/5-%CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%BF%CE%B9-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CE%BD%CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%AE%CF%83%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5-%CE%BD%CE%B1-%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%B5-%CE%BC%CF%80%CF%81/. Εικόνα από εδώ: http://penseiquesabia.blogspot.gr/2012/04/elogio.html.

Σίγουρα τα όσα λέει είναι τροφή για σκέψη, αλλά δεν είμαι σίγουρη ότι μπορώ να κόψω το "μπράβο" όταν το παιδί τα καταφέρνει σε κάτι.
Εσείς τι λέτε; Θα σταματήσετε να λέτε μπράβο στα καμάρια σας;

Να είστε καλά και τα παιδιά σας καλύτερα!

Ο πνιγμός δε μοιάζει με πνιγμό: Ένα άρθρο που πρέπει να διαβάσετε

Πώς θ' αναγνωρίσετε ότι κάποιος πνίγεται;

Πολλά γράφονται αυτές τις μέρες γύρω από τον πνιγμό και δικαιολογημένα, αφού είναι η εποχή που ξεχυνόμαστε στις θάλασσες και πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση. Καθώς περνάνε δεκάδες άρθρα από τα μάτια μου καθημερινά, νόμιζα ότι τα είχα διαβάσει όλα για το θέμα. Μέχρι που βρέθηκα στο site του Mario Vittone, που είναι κορυφή σε θέματα διάσωσης και διάβασα το post του με τίτλο Drowning Doesn’t Look Like Drowning.

 

Είναι ένα post του ανατρέπει όσα ξέραμε ή όσα νομίζαμε ότι ξέραμε για τον πνιγμό. Στην ουσία εξηγεί πώς ένας άνθρωπος μπορεί να πνίγεται δίπλα σου και εσύ να μην παίρνεις είδηση. Μου έκανε τόσο εντύπωση το post που επικοινώνησα μαζί του και του ζήτησα την άδεια να το μεταφράσω και να το δημοσιεύσω στο blog μου. Προσφέρθηκα επίσης να του στείλω ένα αντίγραφο στα ελληνικά για να το συμπεριλάβει στις μεταφράσεις που δημοσιεύει μαζί με το πρωτότυπο. Μέσα σε λιγότερο από μία ώρα μου είχε απαντήσει «ναι» και στα δύο. Ακολουθεί λοιπόν το άρθρο, με την ελπίδα ότι ως αποτέλεσμα αυτής της δημοσίευσης μπορεί κάποτε να σωθεί μια ανθρώπινη ζωή.

 

Ο καινούριος καπετάνιος πήδηξε από το κατάστρωμα με τα ρούχα και άρχισε να κολυμπάει με ταχύτητα. Πρώην ναυαγοσώστης, κρατούσε τα μάτια του πάνω στο θύμα καθώς κατευθυνόταν προς το ζευγάρι που κολυμπούσε μεταξύ του αγκυροβολημένου σκάφους και της παραλίας. «Νομίζω ότι νομίζει ότι πνίγεσαι» είπε ο άντρας στη σύζυγό του. Λίγο πριν κατάβρεχαν ο ένας τον άλλον και φώναζαν αλλά τώρα πια πάτωναν σε μία λωρίδα άμμου μέσα στη θάλασσα – το νερό τους έφτανε μέχρι το λαιμό. «Είμαστε εντάξει, τι στο καλό κάνει;» ρώτησε, λίγο ενοχλημένη. «Είμαστε εντάξει!» φώναξε ο σύζυγος, κάνοντάς του νόημα να φύγει αλλά ο καπετάνιος συνέχισε να κολυμπάει γρήγορα. «Κουνηθείτε!» φώναξε καθώς πέρασε μεταξύ των έκπληκτων ιδιοκτητών του σκάφους. Ακριβώς πίσω τους, ούτε καν στα τρία μέτρα, η εννιάχρονη κόρη τους πνιγόταν. Ασφαλής πάνω από την επιφάνεια του νερού, στα χέρια του καπετάνιου, ξέσπασε σε δάκρια. «Μπαμπά!»

 

Πώς ο καπετάνιος ήξερε – από 15 μέτρα απόσταση – αυτό που ο πατέρας δεν μπορούσε να αναγνωρίσει από τα 3 μόνο; Ο πνιγμός δεν είναι η βίαιη κραυγή βοήθειας με το χτύπημα των χεριών στο νερό, όπως νομίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Ο καπετάνιος ήταν εκπαιδευμένος από ειδικούς να αναγνωρίζει τον πνιγμό και είχε μακροχρόνια εμπειρία. Ο πατέρας από την άλλη, είχε μάθει πώς μοιάζει ο πνιγμός βλέποντας τηλεόραση. Αν περνάτε χρόνο στο νερό ή κοντά στο νερό (όπως όλοι μας) τότε θα πρέπει να βεβαιωθείτε ότι τόσο εσείς, όσο και το πλήρωμά σας, γνωρίζετε τι να προσέχετε όταν κάποιος μπαίνει στο νερό. Μέχρι τη στιγμή που είπε εκείνο το γεμάτο δάκρυα «μπαμπά», το κορίτσι δεν είχε κάνει κανέναν θόρυβο. Καθώς είμαι κι εγώ πρώην ναυαγοσώστης, η ιστορία αυτή δεν με εξέπληξε καθόλου. Ο πνιγμός είναι σχεδόν πάντα ένα απατηλά ήσυχο περιστατικό. Το κούνημα των χεριών, το χτύπημα του νερού, οι φωνές και οι «εντυπωσιακές» ενδείξεις που έχουμε εκπαιδευτεί μέσω τηλεόρασης να περιμένουμε, σπάνια συναντώνται στην πραγματική ζωή.

 

Η Ενστικτώδης Αντίδραση Πνιγμού (Instinctive Drowning Response) – όπως ονομάστηκε από τον Francesco A. Pia, Ph.D. είναι αυτό που κάνουν οι άνθρωποι για να αποφύγουν πραγματική ή την εκλαμβανόμενη ως πραγματική ασφυξία μέσα στο νερό. Και δε μοιάζει με αυτή που περιμένουν οι περισσότεροι. Υπάρχει ελάχιστο πιτσίλισμα νερού, καθόλου κούνημα χεριών ή φωνές ή κάλεσμα για βοήθεια οποιουδήποτε είδους.

 

Για να πάρετε μια ιδέα από το πόσο ήσυχος και ήρεμος μπορεί να φαίνεται απ’ έξω ο πνιγμός, σκεφτείτε το εξής: Είναι η υπ’ αριθμόν δύο αιτία θανάτου από ατύχημα στα παιδιά 15 ετών και κάτω (αμέσως μετά από τα ατυχήματα με αυτοκίνητα). Από τα 750 παιδιά που θα πνιγούν μέσα στην επόμενη χρονιά, τα 375 από αυτά θα βρίσκονται σε απόσταση 23 μέτρων από κάποιον γονέα ή άλλον ενήλικα. Στο 10% από αυτούς τους πνιγμούς, ο ενήλικας θα τους βλέπει χωρίς να έχει ιδέα τι συμβαίνει. Ο πνιγμός δε μοιάζει με πνιγμό.

Ο Dr. Pia, σε ένα άρθρο του περιοδικού  On Scene του Λιμενικού Σώματος, περιέγραψε την ενστικτώδη αντίδραση πνιγμού ως εξής:

1.Εκτός από σπάνιες περιπτώσεις, οι άνθρωποι που πνίγονται δεν είναι σε θέση σωματικά να φωνάξουν για βοήθεια. Το αναπνευστικό σύστημα έχει σχεδιαστεί για την αναπνοή. Η ομιλία είναι δευτερεύουσα λειτουργία. Η αναπνοή πρέπει να εκπληρωθεί, πριν να γίνει η ομιλία.
2.Το στόμα των ανθρώπων που πνίγονται βουλιάζει και βγαίνει πάνω από την επιφάνεια του νερού εναλλάξ. Το στόμα των ανθρώπων που πνίγονται δεν είναι αρκετή ώρα πάνω από το νερό ώστε να μπορέσουν να εκπνεύσουν, να εισπνεύσουν και να φωνάξουν για βοήθεια.
3.Οι άνθρωποι που πνίγονται δεν μπορούν να κουνήσουν τα χέρια για βοήθεια. Η φύση τους αναγκάζει ενστικτωδώς να εκτείνουν τα χέρια τους πλαγίως και να πιέσουν προς τα κάτω την επιφάνεια του νερού. Πιέζοντας προς τα κάτω την επιφάνεια του νερού χρησιμοποιούν το σώμα τους ως μοχλό ώστε να μπορέσουν να βγάλουν το στόμα τους έξω από το νερό για να αναπνεύσουν.
4.Κατά τη διάρκεια της Ενστικτώδους Αντίδρασης Πνιγμού, οι άνθρωποι που πνίγονται δεν μπορούν να ελέγξουν τις κινήσεις των χεριών τους. Από άποψη φυσιολογίας οι άνθρωποι που πνίγονται και αγωνίζονται στην επιφάνεια του νερούδεν μπορούν να σταματήσουν να πνίγονται και να εκτελέσουν τις κινήσεις που θα ήθελαν, όπως να κουνήσουν τα χέρια για βοήθεια, να κινηθούν προς έναν διασώστη ή να απλώσουν τα χέρια για να πιάσουν εξοπλισμό διάσωσης.
5.Από την αρχή ως το τέλος της Ενστικτώδους Αντίδρασης Πνιγμού τα σώματα των ανθρώπων παραμένουν  σε όρθια θέση στο νερό, χωρίς κανένα ίχνος υποστηρικτικών λακτισμάτων με τα πόδια. Αν δεν διασωθούν από έναν εκπαιδευμένο ναυαγοσώστη, οι άνθρωποι που πνίγονται μπορούν να παλέψουν στην επιφάνεια του νερού μόνο από 20 ως 60 δευτερόλεπτα πριν να βουλιάξουν.

[Πηγή: On Scene Magazine: Fall 2006 (page 14)]

 

Αυτό δε σημαίνει ότι ένας άνθρωπος που φωνάζει για βοήθεια και μάχεται δεν αντιμετωπίζει σοβαρό θέμα –  βρίσκεται σε αγχώδη κατάσταση στο νερό.  Όχι πάντα παρούσα πριν την ενστικτώδη αντίδραση πνιγμού η αγχώδης κατάσταση στο νερό δεν διαρκεί πολύ – αλλά αντίθετα από ό,τι συμβαίνει στον πραγματικό πνιγμό, τα θύματα αυτά είναι ακόμα σε θέση να βοηθήσουν στη διάσωσή τους. Μπορούν να πιάσουν σκοινιά διάσωσης, σωσίβια, κ.λ.π.

 

Δώστε επίσης προσοχή τα εξής σημάδια πνιγμού:

• Κεφάλι χαμηλά στο νερό, στόμα στο επίπεδο της επιφάνειας του νερού
• Κεφάλι που γέρνει προς τα πίσω, στόμα ανοιχτό
• Μάτια παγωμένα και άδεια, που δεν μπορούν να εστιάσουν
• Μάτια κλειστά
• Μαλλιά πάνω στο μέτωπο ή στα μάτια
• Δε χρησιμοποιούν πόδια – σε κάθετη θέση
• Λαχανιάζουν ή ασθμαίνουν
• Προσπαθούν να κολυμπήσουν προς μία συγκεκριμένη κατεύθυνση αλλά δεν τα καταφέρνουν
• Προσπαθούν να γυρίσουν ανάσκελα
• Φαίνεται σαν να προσπαθούν να σκαρφαλώσουν σε μία αόρατη σκάλα

Έτσι αν κάποιος από το πλήρωμα πέσει στη θάλασσα και όλα φαίνονται ΟΚ – μην είστε τόσο σίγουροι. Καμιά φορά η πιο συνηθισμένη ένδειξη ότι κάποιος πνίγεται είναι ότι δεν μοιάζει να πνίγεται. Μπορεί να φαίνεται σαν να τσαλαβουτά στο νερό κοιτάζοντας στο κατάστρωμα. Ένας καλός τρόπος για να σιγουρευτείτε; Ρωτήστε τον «Είσαι εντάξει;» Αν είναι σε θέση να απαντήσει, προφανώς είναι. Αν σας κοιτάξει με ένα άδειο βλέμμα, μπορεί να έχετε λιγότερο από 30 δευτερόλεπτα να τον φτάσετε. Και γονείς – τα παιδιά που παίζουν στο νερό κάνουν φασαρία. Αν τυχόν ησυχάσουν, τα πλησιάζετε για να μάθετε γιατί.

 

Το άρθρο το βρήκα εδώ: http://vivanews.gr/article.php?id=461275#.U8ui8iL--w8.facebook

Παράξενες ντομάτες

Έκοβα τις προάλλες ντομάτες για να φτιάξω πίτσα. 

Κοιτάξτε και πείτε μου: είναι ντομάτα αυτή; 

Τι είναι αυτό το άσπρο πράγμα ολόγυρα, σ’ όλη τη σάρκα; 

Πού πήγαν οι κόκκινες ζουμερές ντομάτες που μύριζαν ντομάτα; 

Τι μας ταΐζουν;

Να είστε καλά και τα παιδιά σας καλύτερα!

Εύκολες, σπιτικές κονσέρβες ντομάτας (χωρίς να βράσετε τα βάζα)

Καλοκαίρι, η εποχή της ντομάτας. Ευκαιρία να πάρουμε μερικές παραπανίσιες και να φτιάξουμε σπιτικές κονσέρβες ντοματοχυμού που θα κρατήσουν όλο το χρόνο. Θα με ρωτήσετε: «Αξίζει τον κόπο;»

Η απάντηση είναι καθαρά προσωπική. Για μένα είναι ένα δυνατό και ξεκάθαρο ΝΑΙ, για πολλούς λόγους:

Πρώτα-πρώτα, η γεύση του λαδερού με σάλτσα από φρέσκια ντομάτα δε συγκρίνεται με το φαγητό που έχει ντομάτα του κουτιού, που έχει μια γεύση κάπως παράξενη –πώς να το πω– γεύση «κονσερβίλας». (Την έπαθα (ξανά) πρόσφατα, όταν οι σπιτικές μου ντομάτες τέλειωσαν. Πήρα ένα κουτί από το σούπερ-μάρκετ και μόλις το άνοιξα μου ήρθε εκείνη η παράξενη, τεχνητή μυρωδιά, όχι από ντομάτα αλλά από κάτι άλλο απροσδιόριστο και απωθητικό. Στο τέλος έφτιαξα άλλο φαγητό.)

Δεύτερον, έχω βρει τρόπο να τις φτιάχνω εύκολα και γρήγορα, χωρίς μπελαλίδικα βρασίματα των βάζων στην κατσαρόλα και άλλα τέτοια ζόρικα.

Τρίτον, δεν ξέρω πώς φτιάχνουν τις κονσέρβες τους οι βιομηχανίες, αλλά δε νομίζω πως τις διαλέγουν μία μία με το χεράκι, καθαρίζοντας προσεκτικά ό,τι δεν τρώγεται. Αντίθετα πιστεύω πως αδειάζουν το φορτηγό φύρδην-μίγδην σε μια χοάνη, αλέθουν όλο το περιεχόμενο ως έχει και βασίζονται στον τεχνολόγο τροφίμων να διορθώσει το τελικό αποτέλεσμα. Δε θέλω να δώσω κάτι τέτοιο στα παιδιά μου...

Τέταρτον, έχω ακούσει πολλά για εκείνη την παράξενη χημική ουσία (Δισφαινόλη Α, ή BPA) με την οποία αλείφουν τα κουτιά από μέσα για να μη διαβρώνονται από τα οξέα των τροφίμων. Μέχρι που να κυκλοφορήσουν ντοματοχυμοί σε γυάλινα βάζα, θα αποφεύγω κάθε είδους κονσέρβα. Ακόμη και για τα χαρτόκουτα δεν είμαι σίγουρη.

Τέλος πάντων, ας πάμε στη συνταγή:

Εύκολες, σπιτικές κονσέρβες ντομάτας (χωρίς να βράσετε τα βάζα)

Χρόνος προετοιμασίας: περίπου 1 ώρα

Χρόνος ψύξης: 4-5 ώρες

Εύκολη συνταγή

Υλικά

5 κιλά ώριμες ντομάτες. 

Σκεύη

Μπλέντερ ή μούλτι, μεγάλη κατσαρόλα, κουτάλα της σούπας ή ευρύχωρο μπρίκι, βάζα με καπάκι που σφραγίζει 

Προετοιμασία

Από το χειμώνα: φυλάξτε όσα γυάλινα βάζα έχετε με καπάκι που σφραγίζει (από μαρμελάδες, μέλι, τουρσιά, κτλ). Πλύντε τα καλά μετά τη χρήση, αφήστε τα να στεγνώσουν καλά και φυλάξτε τα κλεισμένα.

Την προηγούμενη μέρα: διαλέξτε τις ντομάτες σας.

Δε συμφέρει να πάρετε τις όμορφες ντομάτες που φυλάμε για γεμιστά ή φαγητό. Όχι μόνο είναι πολύ ακριβές για τη δουλειά που τις θέλετε, αλλά για να πετύχει το φαγητό χρειάζεται μαλακή, ώριμη ντομάτα με μπόλικο κόκκινο χυμό. Διαλέξτε ντοματάκι ειδικό για μαγείρεμα ή πάρτε καλά ωριμασμένες κόκκινες ντομάτες.

Αν θέλετε να βγάλετε το χειμώνα, θα χρειαστείτε μπόλικα κιλά, ανάλογα με την κατανάλωση που κάνετε. Για να εξασφαλίσετε καλύτερη τιμή, είναι καλύτερα να πάτε στη λαϊκή την ώρα που τελειώνουν, γιατί τότε οι πωλητές δίνουν τα πάντα πάμφθηνα για ν' αδειάσουν τους πάγκους. Εναλλακτικά, μπορείτε να έρθετε σε συνεννόηση με κάποιον αγρότη, να συζητήσετε με το μανάβη σας για καλύτερη τιμή αν αγοράσετε μεγάλη ποσότητα ή να τις πάρετε σε τιμή χονδρικής από κάποιο πρατήριο.

Την ίδια μέρα: πλύντε καλά τις ντομάτες σας: 

  

Φυλάξτε τις πλυμένες σε μια λεκάνη ή δίσκο όπου θα μπορούν να στραγγίξουν τα πολλά νερά του πλυσίματος:

Παίρνετε μία μία τις ντομάτες και τις επιθεωρείτε: κόβετε ό,τι δε θέλετε να μπει στο φαγητό σας, όπως κοτσάνια, μαυρίλες, χτυπήματα κτλ: 

Κόβετε κάθε μία σε τρία-τέσσερα κομμάτια και τις βάζετε σε μια λεκάνη:

Ρίχνετε λίγες-λίγες τις ντομάτες στο μπλέντερ και τις χτυπάτε μέχρι να γίνουν χυμός:

Σημείωση: Οι ιταλοί αφαιρούν το "νερό" της ντομάτας μαζί με τους σπόρους γιατί λένε ότι έτσι γίνεται καλύτερη η σάλτσα. Αν θέλετε, μπορείτε να το κάνετε. Εγώ προτιμώ να τις αλέθω ολόκληρες για τρεις λόγους: α) σπόροι και φλούδια είναι βιταμίνες και φυτικές ίνες β) παίρνει ατέλειωτη ώρα να καθαρίσεις τις ντομάτες με τον δικό τους τρόπο γ) Μα σοβαρά τώρα; Αφού τρώγεται μια χαρά στη σαλάτα, γιατί να το πετάξουμε στη σάλτσα;

Ρίχνετε το ντοματοχυμό στην κατσαρόλα και τον βράζετε. Από τη στιγμή που θα αρχίσει να κοχλάζει το ζουμί χαμηλώνετε τη φωτιά κι αφήνετε να βράσει τουλάχιστον 10 λεπτά, για να αποστειρωθεί ο χυμός πλήρως. Αν τον θέλετε συμπυκνωμένο, μπορείτε να τον βράσετε περισσότερο, ώσπου να έχει την πυκνότητα που θέλετε.

Προσοχή όμως: πρέπει ν’ ανακατεύετε συχνά, γιατί φουσκώνει και ξεχειλίζει από την κατσαρόλα:

Ώσπου να βράσει η ντομάτα, αραδιάζετε δίπλα στην κατσαρόλα τα βάζα σας και τα ανοίγετε. Βάζετε δίπλα σε κάθε βάζο το καπάκι του για να μην τα μπερδέψετε. Αν το καπάκι δεν εφαρμόζει καλά στο βάζο, θα χαλάσει η σάλτσα σας.

Παίρνετε ένα-ένα βάζο (κρατώντας το με ένα πανί, για να μην καείτε όταν θα ρίξετε το καυτό ντοματόζουμο) και το γεμίζετε ως επάνω με το χυμό. (Παλιότερα χρησιμοποιούσα κουτάλα της σούπας, αλλά τώρα προτιμώ το μπρίκι του καφέ, γιατί είναι πιο ευρύχωρο: με μια-δυο ‘κουταλιές’ γεμίζεις και το μεγαλύτερο βάζο.)

Γεμίζετε 1-3 βάζα ξέχειλα και γρήγορα, πριν κρυώσουν, σκουπίζετε καλά τα χείλη τους για να μην έχουν ίχνος ντομάτας:

Αμέσως, βιδώνετε τα καπάκια σφιχτά, αναποδογυρίζετε τα βάζα και τ’ αφήνετε να κρυώσουν έτσι, ανάποδα: 

Αυτό ήταν. Αν έχετε κι άλλα βάζα τα γεμίζετε κι αυτά, αλλιώς τελειώσατε. 

Καλή επιτυχία!

Συνηθισμένες ερωτήσεις:

Είναι ασφαλής η μέθοδος χωρίς βράσιμο των βάζων;

Ναι, την κάνω εδώ και χρόνια και κανείς μας δεν έχει πάθει τίποτα. Με την προϋπόθεση πως όλα έγιναν σωστά (10 λεπτά βράσιμο, γρήγορο και σωστό κλείσιμο των βάζων) η ντομάτα σας είναι απόλυτα ασφαλής και υγιεινή.

Μα πώς γίνεται η αποστείρωση;

Η μέθοδος δε χρειάζεται βράσιμο των βάζων, γιατί ο βραστός ντοματοχυμός θα αποστειρώσει και το βάζο και το καπάκι. Παράλληλα, κρυώνοντας, ο όγκος του χυμού θα μειωθεί, τραβώντας προς τα μέσα το καπάκι. Το αποτέλεσμα είναι πως το βάζο θα σφραγιστεί αεροστεγώς και μπορεί να διατηρηθεί έτσι για μήνες.

Οι κινήσεις σας πρέπει να είναι γρήγορες, για να μην προλάβει να κρυώσει ο ντοματοχυμός. Πρέπει να είναι βραστός για να πετύχει η αποστείρωση. Αν για οποιοδήποτε λόγο αργήσετε (παιδιά, τηλέφωνο), ρίξτε το χυμό στην κατσαρόλα και ξαναβράστε τον. 

Πόσο καιρό διατηρείται;

Σ’ εμάς, όσο κρατήσει (είμαστε φαγανά παιδιά). Αν είμαστε προσεκτικοί, από Σεπτέμβρη (συνήθως κάνω τη δουλειά ένα πρωί που τα παιδιά είναι στο σχολείο) ώσπου να ξαναβγούν οι καλοκαιρινές ντομάτες.

Γιατί τα βάζα πρέπει να γεμίσουν ως επάνω;

Αν καπακώσετε ένα βάζο μισογεμάτο με καυτό υγρό, η ανομοιόμορφη κατανομή θερμοκρασίας θα κάνει το γυαλί να σπάσει. Αν λοιπόν το τελευταίο βάζο μείνει μισοάδειο, αφήστε το ξεσκέπαστο να κρυώσει με την ησυχία του και φυλάξτε το στο ψυγείο για να χρησιμοποιηθεί σε 1-2 μέρες.

Πρέπει να φυλάξω τα βάζα ανάποδα;

Όχι βέβαια. Όταν κρυώσουν (σε θερμοκρασία δωματίου), μπορείτε να τα γυρίσετε όρθια.

Πού να τα φυλάξω;

Όπου θέλετε. Σε ντουλάπια, στην αποθήκη, στο πατάρι, όπου έχετε χώρο. Είναι καλύτερα το μέρος που θα μείνουν να είναι σκοτεινό, γιατί το φως καταστρέφει τα θρεπτικά συστατικά του ντοματοχυμού. Αν το μέρος που έχετε δεν είναι σκοτεινό, βάλτε τα σ’ ένα χαρτόκουτο.

Πόσα βάζα γίνονται;

Ένα κιλό ντομάτας αντιστοιχεί περίπου σε ένα μεγάλο βάζο (900 γρ μελιού, π.χ.), αν δεν τον θέλετε συμπυκνωμένο. 

Πόσα να κάνω;

Συνιστώ να αρχίσετε με όχι πάνω από πέντε κιλά (περίπου 5 μεγάλα βάζα ή 10-12 μικρά, της μαρμελάδας). Αργότερα, όταν μάθετε την τεχνική, μπορείτε ν’ αυξήσετε την ποσότητα.

Εννοείται φυσικά πως, όσο περισσότερα κιλά κάνεις σε κάθε δόση, τόσο περισσότερο χρόνο εξοικονομείς. Όχι μόνο γλιτώνεις χρόνο κάνοντας πολλά συγχρόνως (πλένεις ή καθαρίζεις τη δεύτερη λεκάνη ντομάτες όσο βράζουν οι πρώτες κτλ) αλλά δεν πρέπει να πλένεις και να ξαναπλένεις τα ίδια σκεύη κάθε φορά. 

Πόσα θα χρειαστώ;

Αυτό εξαρτάται από πόση ντομάτα καταναλώνετε στο σπίτι. Μετρήστε πόσα κουτιά ντομάτας φεύγουν ανά εβδομάδα, πολλαπλασιάστε με το 36 (εβδομάδες από Οκτώβρη έως τέλη Μάη) και θα βρείτε πόσα κουτιά καταναλώνετε κάθε χειμώνα. Διαρέστε το αποτέλεσμα με το δύο (γιατί κάθε κουτί αντιστοιχεί σε μισό κιλό φρέσκια ντομάτα), και θα βρείτε πόσα κιλά ντομάτες χρειάζεστε για να περάσετε το ίδιο διάστημα.

Συμφέρει;

Με μια λέξη; Ναι. Συγκρίνετε μόνο την τιμή της κονσέρβας με την τιμή της φρέσκιας ντομάτας. Αν η κανονική ντομάτα του ενός ευρώ έρχεται πιο φτηνά από την τιμή του μέσου κουτιού, λογαριάστε πόσα ξοδεύετε το χρόνο για ντομάτες και πόσα θα εξοικονομήσετε, ιδίως αν καταφέρετε, όπως εγώ, να βρείτε ντομάτα με 20-30 λεπτά το κιλό. Και δε συζητώ καν το ότι θα  τρώτε κάτι που ξέρετε πως είναι πεντακάθαρο και χωρίς επιβλαβή πρόσθετα.

Ό,τι κι αν κάνετε, να είστε καλά και τα παιδιά σας καλύτερα!